اطلاعات زمین شناسی استان بوشهر

اطلاعات زمین شناسی استان

استان بوشهر از نظر پستى وبلندى به دو قسمت جلگه اى وکوهستان تقسیم مى شود.

الف- جلگه اى: در امتداد خلیج فارس قرار گرفته وهر چه از شمال وشمال غرب در( ناحیه دیلم) به طرف جنوب وجنوب شرق به سوى برازجان پیش رویم،‌عرض جلگه بیشتر شده ودر ناحیه دالکى به 70 کیلومتر مى رسد .پس از آن جلگه باریک وکم عرض شده وسپس در امتداد دره رودمند به فاصله بیش از 140 کیلومتر ، اراضى در ارتفاع کمتر از 500 متر واقع شده اند وپس از آن بار دیگر عرض جلگه باریک شده وکوهها مشرف به دریا قرار مى گیرند.جلگه مذکور از رسوبات رودهاى دالکى ، شاپور ، اهرم ومند شکل گرفته ودر بین آنها شهرها ومراکز جمعیتى استان بوشهر قرار گرفته است.

ب- قسمت کوهستانى: رشته کوه هاى استان از دو رشته عمده تشکیل مى شود که به موارات هم سرتاسر طول استان را طى مى کنند. رشته اصلى آن تقریباً بیشتر محدوده شمالى وشرقى استان بوشهر را دربرگفته وباید عنوان نمود، ادامه رشته کوه زاگرس است. این رشته کوه ها از ناحیه ماهور در شهرستان کازرون شروع شده وتا ارتفاعات لیتو در شمال شهرستان لار در استان فارس امتداد دارد. این ارتفاعات را گچ تراش مى نامند. مهمترین قلل این ارتفاعات ، ارتفاعات خور موج (مند)گیسکان وکوه سیاه مى باشد.

بخش دیگر از رشته کوه هاى استان به موازات رشته کوه اول در حاشیه خلیج فارس قرار گرفته است وهر چه به طرف جنوب پیش رود به دریا نزدیک شده تا جایى که به داخل دریا نیز کشیده مى شود این ارتفاعات به نام نومندى معروف است.به دنبال همین رشته کوه در سواحل تنگستان رشته کوه کار(کار تنگ) قرار گرفته که مهمترین قله آن درانگ نام دارد .اکثر کوه هاى استان بوشهر ، به واسطه کم ارتفاعى وکمبود بارش  سالانه وجنس سنگها وآبرفتى بودن آنها داراى پوشش گیاهى ناچیزى هستند ، تاجایى که در بعضى از نقاط آن هیچگونه گیاهى دیده نمى شود.

شگفتی زمین

شگفتی زمین‌شناسی که تابحال ندیده‌اید!! (+عکس)

این دره باریک که در در آریزونا در جنوب غربی آمریکا واقع شده است بیشترین بازدید و عکس را به خود اختصاص داده است. این دره دارای دو قسمت کاملاً مجزای بالایی و پایینی است......

                                                         

 1. The Wave (مابین Arizona و Utah- آمریکا)

 

 در مرز بین آریزونا  و Utah  پدیده فوق العاده سنگ قرمز قرار دارد. موج متشکل از توده های ماسه ای 190 میلیون ساله ای که سنگ شده اند. همین مقدار اطلاعات ناچیز در مورد این نوع چینه بندی حاصل 5 کیلومتر پیاده روی منظم در این منطقه است.

2. دره آنتلوپ (آریزونا – آمریکا)

 

 این دره باریک  که در در آریزونا  در جنوب غربی آمریکا واقع شده است بیشترین بازدید و عکس را به خود اختصاص داده است. این دره  دارای دو قسمت کاملاً مجزای بالایی و پایینی است. Tse' bighanilini نامی‌ است که برای قسمت بالایی در نظر گرفته شده است و به معنای مکانی است که آب از صخره ها سرازیر می‌شود. Hasdestwazi, نامی‌ است که برای قسمت پایینی در نظر گرفته شده است و به معنای آرک های مارپیچی سنگی می‌باشد.  

3. حفره بزرگ آبی رنگ  (بلیز)

 

 این حفره در 100 کیلومتری خاک اصلی بیرون از بلیز قرار دارد. یک حفره تقریباً مدور بزرگ از این سر تا آن سرش حدوداً 400 متر است. این حفره در رده حیرت آور ترین سایتهای شیرجه است که بر روی زمین قرار دارد. عمق آب در داخل این حفره 145 متر  و رنگ آب عمیق این حفره به دلیل همین عمق زیاد آب می‌باشد.

4. غار کریستالی هیولاها (مکزیکو)

 

در غاری در جنوب مکزیکو ژرفا و عمق را می‌توان مشاهده کرد این کریستالها در غاری طبیعی تشکیل شده اند که بطور کلی محصور در بستر سنگی است. بستر زمین پر از کریستالهایی به بلندی درخت کاج در شکل و گاهی بلند در شکلها و فرمهای گوناگون به رنگهای نقره ای و طلایی مات می‌باشند. غار کریستالی در بین همان توده های سنگ آهکی یافت شده که میزبان توده های کانی نقره – روی – مس که توسط معدن استخراج شده است می‌باشد و احتمالاً توسط همان جریانهای ناقل گرمایی حل شده اند که موجب رسوب فلزات با سنگ گچی که در حین مراحل کاهشی کانی شدن به حالت کریستالی درآمده اند شده است.  

5. چشم صحرا (موریتانی)

 

این شکل طبیعی حیرت آور واقع درموریتانی در جنوب غربی بیابان ساهارا  با قطر 30 مایل (هر مایل 1600 متر است) انقدر بزرگ است که از فضا هم قابل مشاهده می‌باشد. این پدیده که چشم صحرا نام گرفته است گمان می‌رفت که بر اثر برخورد شهاب سنگ به زمین ایجاد شده باشد اما باور امروزه زمین شناسان بر آن است که این پدیده محصول فرسایش است اما دلیل دایره ای بودن آن هنوز رازیست که بر همگان پوشیده مانده است.

6. غار دریاچه آبی رنگ (برزیل)

 

منطقه Mato Grosso do Sul در برزیل (خصوصا شهر آرام Bonito)  به وجود تعداد زیادی دریاچه زیر زمینی شگفت انگیز چون: Gruta do Lago Azul ,  Gruta do Mimoso,  Aquário Natural می‌نازد. Gruta do Lago Azul مشهور (غار دریاچه آبی رنگ) یک اثر تاریخی طبیعی است که داخلش توسط استالاکتیت و استالاگمیت  و یک دریاچه آبی بزرگ و شگفت انگیز ساخته شده است. اما زیبایی دریاچه بر تاثیر گذاری این غار بیشتر مدیون زیبایی دریاچه داخل آن است.. این پدیده از سازندهای زمین شناسی  بسیار متنوعی برخوردار است اما رنگ آبی تیره داخل دریاچه بر زیبایی آن افزوده است.

7. گذرهای غول پیکر (ایرلند)

 

 این پدیده منطقه ای با 40 هزار ستون بازالتی متصل به هم است که نتیجه یک فوران آتشفشانی قدیمی‌ بوده و درساحل شمال شرقی ایرلند شمالی قرار دارد. شکل اکثر ستونها شکلی شش ضلعی دارند اما بعضی از ستونها 4، 5، 7 یا 8 وجه دارند. ارتفاع بلندترین ستون در حدود 12 متر است  و در بعضی از قسمتها ضخامت گدازه های جامد شده 28 متر می‌باشد. بر طبق نظر سنجی سال 2005 از خوانندگان رادیو تایمز چهارمین پدیده طبیعی شگفت انگیز  واقع درپادشاهی انگلستان می‌باشد.

زمین

ساختار زمین شناسی

دماوند، کوهی است برجسته و چشمگیر و آتشفشانی که بر قشری از کریستال (سنگ ماسه و سنگ) و مواد آهکی، چندین دورۀ متفاوت سربلند کرده است، به همین دلیل از دماوند بیشتر به عنوان «جسم خارجی در حوزۀ زمین شناسی» نام برده می شود. مخروط دماوند، در مرکز رشته کوه های البرز، بارزترین فعالیت آتشفشان دورۀ  کواترنر را نمایان می کند.

مخروط آتشفشانی کوه دماوند در میان رشته کوه های البرز

(دورۀ کواترنر، دورۀ چهارم در جدول دوران های زمین شناسی است که از 10 هزار سال پیش تا عصر حاضر را شامل می شود.)

آتشفشان کوه دماوند در مرحلۀ کوهزایی پاسادنین (8/1 میلیون سال پیش) فعالیت خود را آغاز کرده است. به جز برخی از فوران های کوچک که جدیدا کشف شده، در این کمربند فعایت کوهزایی جدیدی شناخته نشده است.

در مورد چگونگی تشکیل این آتشفشان بزرگ، به نظر می رسد که آخرین حرکت فشاری که فلات ایران را تحت تاثیر قرار داده، دلیل پیدایش آن بوده است؛ به صورتی که این فشار سبب چین خوردگی، بالازدگی و جمع شدن پوستۀ قاره ای ایران شده و البرز را هم تحت فشار قرا داده و در نتیجه شکستگی های عمیق آن فعال تر شده و مواد مذاب از دهانۀ آن خارج شده است. 

اکنون آتشفشان دماوند در مرحلۀ نیمه فعال به سر می برد و وجود چشمه های گوگردی و آب گرم که در جنوب شرقی کوه قرار دارند و همچنین فوران گازهای گوگردی، نشانه هایی از این فعالیت می باشد. آب این چشمه ها دمایی در حدود 70 تا 80 درجۀ سانتی گراد دارند. همچنین تعدادی چشمۀ آب گرم آهکی در درۀ اَسک، در جنوب کوه دماوند و بایجان در شمال شرقی کوه دماوند، وجود دارند که ضخامت زیادی از سنگ های آهکی متخلخل  تراورتن را بر جای گذاشته اند. 

گدازه های فعالیت های آتشفشانی کوه دماوند حدود 400 کیلومترمربع از پیرامونش را پوشانده است و بیشتر به حد غربی رود هراز محدود می شوند. از روی سن قطعه چوب هایی که از درون گدازه های آتشفشانی شمال پلور به دست آمده است، سن فعالیت های آتشفشانی آن را دست کم به 38500 سال پیش نسبت می دهند؛ ولی فعالیتی که کوه دماوند در نتیجۀ آن به وجود آمده است، در حدود 10000 سال پیش رخ داده است. جدیدترین گدازه های کوه دماوند در دامنۀ غربی مخروط دیده می شوند و سنی حدود 7300 سال دارد.

سنگ های کوه دماوند

فوران های متعدد آتشفشان دماوند، از نظر ترکیب سنگ شناسی، کانی شناسی و شیمیایی، با یکدیگر متفاوت بوده و شامل سنگ های متنوعی است. به علت همین تنوع و ترکیب این مخروط آتشفشانی تا حدی لایه لایه و به اصطلاح از گونۀ استراتوولکان است.

فراوان ترین سنگ های حاصل از گدازه های آتشفشان دماوند، سنگ های تراکیت و پس از آن آندزیت و بازالت است.

این سنگ ها به سه رخسارۀ بازیک، میانه و اسیدی تفکیک می شوند. رخسارۀ بازیک در پلور و نزدیک رینه دیده می شوند که قدیمی ترین فاز فعالیت این کوه را تشکیل می دهد. گدازه های رخسارۀ میانه اسیدی هستند و تغییرات سنگ شناسی آن ها تدریجی است.

سنگ های معدنی

از سنگ های معدنی موجود در کوه دماوند می توان سنگ گوگرد را نام برد که در پیرامون قله به مقدار زیادی دیده می شود. آهک نیز در جاهای کم ارتفاع تر در کوهپایه ها دیده می شود. برخی از منابع زغال سنگ به ویژه در قسمت شمالی معدن تینه و رگه هایی از بعضی فلزها مانند مس که در دامنه های یال سرداغ بیشتر به چشم می خورد. معدن های پوکه¹ نیز در دامنه های دماوند بسیار دیده می شود و سنگ هایی چون سنگ چخماق و سنگ های دگرگون شده مانند مرمر، زاج سفید و ... نیز در این منطقه وجود دارد. این گونه سنگ ها به ویژه پوکۀ معدنی در دماوند بسیار فراوان است و متاسفانه شرکت های خصوصی و دولتی از معادن غنی آن بهره برداری می کنند، مانند معدن بزرگ ملار در حاشیه غربی تلخ رود.

1- پوکۀ معدنی به دلیل وزن حجمی بسیار پایین و مقاومت بالا در برابر ضربه و فشار (فقط در مورد پوکه پامیس)، یکی از مصالح ساختمانی به شمار می رود. این ماده به دلیل وزن کم، سبب کاهش وزن ساختمان می شود. به دلیل عایق بودن در برابر سرما و گرما می تواند به میزان زیادی انرژی مصرفی را کاهش دهد. این مادۀ عایق صدا نیز می باشد.

تپه گوگردی یا دهانۀ قدیمی کوه دماوند

نشانه های فعالیت های آتشفشانی کوه دماوند، در 500 متر انتهایی قلۀ آن دیده می شود که این محل به تپه گوگردی یا دودکوه معروف است. در این قسمت از کوه، انبوهی از سنگ های گوگردی وجود دارد که با گرم شدن آن ها به ویژه در فصل تابستان، گاز گوگرد از آن ها بلند می شود که دلیل نام گذاری این قسمت از کوه به تپه گوگردی یا دودکوه نیز همین است. این تپه درجبهۀ جنوبی واقع شده. خاک این منطقه سراسر از گوگرد پوشیده شده که همراه با خروج گازهای گوگردی است. در این منطقه حفره های متعددی وجود دارد که گاز و بخار گوگرد با فشار از آن بیرون می زند و پیرامون حفره ها نیز گوگرد به صورت متبلور دیده می شود. این محل، در اصل دهانۀ قدیمی تر آتشفشان دماوند است.

بزرگترین حفره ای که گاز گوگرد از آن خارج می شود، در بالای تپه گوگردی و در نزدیکی قله و دهانۀ آتشفشان قرار دارد که بخار گوگرد مانند ستونی بزرگ، از حفره ای با فشار زیاد به بیرون رانده می شود و تا ارتفاع چند متر به بالا می رود.

بزرگ ترین حفرۀ خروج گازهای گوگردی در کوه دماوند

گسل های پیرامون  آتشفشان دماوند 

1- گسل اَسک، که از نزدیکی روستای اَسک تا زیر کوه دماوند قابل تعقیب است،
2- گسل بایجان، که از نزدیک بایجان گذشته و در حوالی کُرف از گدازه های دماوند پوشیده شده است،
3- گسل نوا، که از روستای نوا گذشته و در ناحیۀ بین اَسک و گزنک از گدازه های دماوند پوشیده شده،
4- گسل سفیدآب، که در سمت غرب آتشفشان دماوند دیده می شود و تا رودخانه دلی چای که در کنار گدازه های دماوند قرار دارد قابل تعقیب است،
۵- گسل شاهان دشت، که در ناحیۀ بین وانه و گزنک از گدازه های دماوند پوشیده شده است،
6- گسل ورارو، که در سمت غرب کوه دماوند و بالاتر از گسل سفیدآب قرار دارد و از نزدیک محل اتصال رودخانه های دلی چای و ورارو می گذرد و تا زیرساختمان آتش فشان دماوند ادامه دارد.

کوه دماوند مرکز یک منطقۀ زمین لرزه ای است که در سراسر مازندران کشیده شده است و سبب ایجاد زمین لرزه های بسیاری شده است، از جمله زمین لرزۀ سال 1075 هجری قمری که در دماوند و توابع آن رخ داد و ویرانی فراوانی را برجای گذاشت.

نقشۀ زمین شناسی کوه دماوند

 فوران دوباره

فعالیت های فومرولی (خروج مواد گوگردی) و چشمه های آب گرم در پیرامون دماوند، که نشان دهندۀ حرارت درونی این آتشفشان می باشند، و نیز وجود چند فاز عمدۀ ماگمایی در تاریخ زمین شناسی منطقۀ دماوند و بررسی رفتار آتشفشان های جوان و نسبتا جوان ایران و نیز آتشفشان های نیمه خاموش - خاموش جهان، نشان می دهد که نمی توان احتمال فعالیت مجدد دماوند را غیر ممکن دانست. با توجه به خاموشی نسبتا طولانی آتشفشان دماوند و بسته بودن محل خروج مواد آتشفشانی، می توان انتظار داشت که در صورت بروز فعالیت مجدد دماوند، فعالیت اولیۀ آن با تخریب فراوان همراه باشد و با توجه به مسدود بودن مجاری آتش فشان، از نوع  انفجاری خواهد بود. 

در برخی از سال‌ها از جمله سال ۱۳۸۶، بخارهایی با حجم بسیار زیاد از قلۀ کوه دماوند خارج شد که برخی از شاهدان آن را گواهی بر فعال شدن این آتشفشان پنداشتند. اما در حقیقت در سال‌هایی که بارندگی زیاد باشد، با نفوذ آب به درون قله و برخورد با سنگ‌های داغ، جریانی از بخار آب از دهانه قله خارج می‌شود و چنین به نظر می‌رسد که فعالیت‌های آتشفشانی صورت گرفته‌است.
 پ ن

---

 ریخت شناسی (مورفولوژی)

مخروط کوه دماوند را می توان با مجموعه ای از یال هایی که در جهت های جغرافیایی پیرامون شعاع آن امتداد دارد، تصور کرد. این یال ها به شکل های گوناگونی وجود داردند؛ برخی از آن ها به صورت خطی ممتد و تیغه ای، از 5500 متری آغاز شده و به تدریج به پهنای آن افزوده می شود که تا حوالی آبادی ها و دشت های پیرامون قله کشیده شده اند. در برخی دیگر نیز از قله شروع شده و تا 4800 متری پایین تر نمی آید و به یکباره در دل سینه کش های گوگردی محو می شوند. البته عکس آن نیز دیده می شود، یعنی یال های کوتاه تری از ارتفاع 4000 متری برافراشته و در عمق یکی از یخچال ها یا سینه کش های مرز 5000 متری محو می شوند. پ ن

کوه دماوند با ارتفاع 2/5609 متر، کوهی است منفرد که تنها از طریق یال شمال غربی (یال سرداغ) به دیگر ارتفاعات البرز مرکزی متصل شده و از جهت های جغرافیایی دیگر کاملا باز و آزاد است؛ به این معنی که به کوه های پیرامون خود متصل نیست و فاصلۀ بین آن ها را دشت های حاشیه ای پر کرده اند.

بنجامین، نخستین سفیر آمریکا در ایران در عصر ناصرالدین شاه، در صفحۀ 206 سفرنامۀ خود، توسط محاسبات ریاضی به این نتیجه رسیده است که زاویۀ مخروط کوه دماوند 36 درجه است و به این ترتیب زاویۀ قلۀ آن از تمام قله های آتشفشانی جهان بیشتر است.

دهانۀ قلۀ کوه دماوند نیز به شکل بیضی نامنظم است که حدود 30 متر ژرفا دارد و بیشترین قطر آن 120 متر می باشد.

دهانۀ قلۀ کوه دماوند

درۀ بزرگ استله سر

اِستله سر، یکی از دره هایی است که به خوبی در جبهۀ شرقی کوه دماوند نمایان است. این دره در انتهای درۀ یخار قرار دارد. رودخانۀ تلخ رود با آبی گل آلود، حاصل ذوب برف های کوه دماوند، در این دره جریان دارد. این دره، دارای شیب های تند و مرتع های وسیع است.

این دره، ادامۀ درۀ یخار است که تقریبا از نزدیکی های قله آغاز می شود. درۀ یخار پس از پیوستن به درۀ استله سر، به دامنه های کم ارتفاع تر رسیده به تلخ رود منتهی می شود. وجود این درۀ بزرگ، تا اندازۀ زیادی شکل مخروطی کوه دماوند را در سمت شرق کوه ازبین برده است.

درۀ استله سر

 

چرا دماوند یک مخروط کاملا منظم نیست؟

در دماوند یال های بلندی وجود دارد که نظم مخروط دماوند را به هم زده اند. مشهودترین این یال ها، یـال سرداغ در شمال غرب و یال استله سر در شرق مخروط است.

یال استله سر شیب تند قله را در حدود ارتفاع 4000 متری ناگهان تغییر داده و ملایم کرده است. همچنین در پیرامون مجرای اصلی آتشفشان، شعبه هایی ایجاد شده که مواد مذاب را به کناره های مخروط کشانده است. در سمت دیگری از مخروط، مقدار زیادی از این مواد به بیرون فوران کرده و لایه هایی ناهماهنگ با مخروط اصلی را به وجود آورده است. این مجموعه لایه های اضافی، همان یال استله سر می باشد.

دربارۀ یال سرداغ به گونۀ دیگری است، مواد مذاب از شکاف های متعدد اما ردیفی فوران کرده و رشته کوه کوچکی را به وجود آورده اند.

واحدهای زمانی زمین شناسی

در اواخر قرن ۱۹ زمین شناسان متوجه اهمیت و لزوم جدا کردن تقسیمات زمان زمین شناسی و سنگها رسوبی نموده در طول زمان شدند. بر همین اساس واحدهای چینه شناسی را به واحدهای زمانی و واحدهای زمانی سنگ شناسی تقسیم نمودند. واحدهای زمانی سنگ شناسی به ترتیب عبارتند از:

بیوزون

ساده‌ترین و اولین واحدی که در تقسیم بندی زمان طبقات رسوبی به کار می‌رود، بیوزون است. بیوزن می‌تواند مجموعه رسوباتی را شامل شود که در آن یک گونه فسیلی جانوری با ارزش چینه شناسی مشخص قرار داشته باشد.

اشکوب

1. پس از بیوزن واحد بزرگتری که از لحاظ زمانی- سنگی به کار می‌رود، اشکوب است. اشکوب شامل مجموعه طبقات مربوط به رسوبات دریایی با فسیل‌های شاخص است که در مکان معینی دقیقا مطالعه شده است.
2. معمولا نام اشکوب را از اسم محلی که اولین بار مطالعه شده است گرفته و یکی پسوند «ian» به آن اضافه می‌کنند. مثلا اشکوب لوتسین از کلمه لوتس نام قدیمی شهر پاریس گرفته شده است.
3. هر اشکوب چند بیوزون را شامل می‌شود. به عنوان مثال اشکوب کامپانین در حوضه پاریس از دو بیوزون تشکیل گردیده است. چنانچه یک اشکوب شامل بیوزن‌های متعدد باشد آن را به زیر اشکوب تقسیم می‌کنند. واحد اصلی کرونوستراتیگرافی که در مطالعات چینه شناسی مورد استعمال بیشتری دارد، اشکوب است.

سامانه

1. مجموعه چند اشکوب یک سامانه (سیستم) را به وجود می‌آورد. نام هر سیستم از نام یک ناحیه مشخص، یا سری رسوبات به خصوص و یا از نام فسیل‌های خاص اشتقاق می‌یابد.
2. به عنوان مثال در حالت اول در دوران دیرینه‌زیستی نام سیستم دونین از ناحیه دون، (Devon) واقع در جنوب غرب انگلستان و در دوران دوم سیستم ژوراسیک از ناحیه ژورا (Jura) واقع در بین آلمان و فرانسه گرفته شده است.
3. در حالت دوم نام سامانه کربنیفر از رسوبات کربن‌دار (ذغال‌دار) و همچنین نام سامانه کرتاسه از کلمه یونانی کرتا به مفهوم رسوبات کربناته مشتق شده است.
4. سرانجام در حالت سوم دوره نومولیتیک که یک زیر سیستم به شمار می‌رود و مترادف پالئوژن است، نامش از فسیل نومولیتس اخذ گردیده است.
5. بعضی از سیستم‌ها به زیر سیستم نیز تقسیم شده است. مثلا سیستم ژوراسیک به زیر سیستم‌های لیاس، دوگر و مالم تقسیم شده است.

دوران (Erathem) سرانجام چند سامانه یک دوران را تشکیل می‌دهند. که تعریف دوران بر اساس دلایل و شواهد دیرینه شناسی، چینه شناسی، تغییرات مهم در عالم جانوری و گیاهی یا به عبارت دیگر تکامل موجودات و همچنین دوره‌های کوهزایی است.^[۱]

زمان‌بندی زمین‌شناسی

زمان‌بندی زمین‌شناسی
پیدازیستی (فانروزوئیک)	نوزیستی (سنوزوئیک)	کواترنری
		نئوژن
		پالئوژن
	میانه‌زیستی (مزوزوئیک)	کرتاسه
		ژوراسیک
		تریاسه
	دیرینه‌زیستی (پالئوزوئیک)	پرمین
		کربونیفر
		دوونین
		سیلورین
		اردویسین
		کامبرین
نهان‌زیستی  (پرکامبرین)	پیشین‌زیستی (پروتروزوئیک)
	نخست‌زیستی (آرکئن)
	پیشازیستی (هادئن)

تاریخ زمین به دو قسمت بزرگ تقسیم شده‌است که یکی بزرگ‌ابردوران پرکامبرین (نهان‌زیستی) و دیگر اَبَردوران پیدازیستی است. پرکامبرین به سه ابردوران هادئن، نخست‌زیستی (آرکئن) و پیشین‌زیستی (پروتوزوئیک) تقسیم شده‌است. ابردوران پیدازیستی به سه دوران دیرینه‌زیستی، میانه‌زیستی و نوزیستی بخش شده‌است.^[۲]

دوران دیرینه‌زیستی

دوران دیرینه‌زیستی (پالئوزوئیک) که از حدود ۵۹۰ میلیون سال پیش شروع و پایان آن ۲۲۵ میلیون سال پیش بوده است، به هفت دوره تقسیم می‌شود. در ابتدای این دوران بخش وسیعی از کره زمین را اقیانوس فرا گرفته ولی در اواخر آن قاره بزرگ پانجه‌آ تشکیل شد و مناطقی از زمین بالا آمده، رشته کوه‌هایی تشکیل شدند. یکی از دلایل عمده تحولات جانوران و زیادی بی مهرگان آبزی و صدف دار وجود دریای کم عمق و گرم در اولین دوره دوران دیرینه‌زیستی یعنی کامبرین بوده است که بیشتر سطح زمین را می‌پوشاند. از مهمترین جانداران این دوره سه‌بندی‌ها (تریلوبیت‌ها) از گروه بندپایان بوده که شبیه به خرچنگ‌های نعلی امروزی بودند.

دوره اردوویسین

در دومین دوره یعنی اردوویسین اولین ماهی‌ها ظاهر شدند و به خاطر اینکه بدن آنها پوشیده از صفحات استخوانی بودند به آنها ماهی‌های زره دار گویند. در سومین دوره یعنی سیلورین اولین گیاهان خشکی زی که ساقه، ریشه و برگ نداشتند ظاهر شدند که به جای این ساختارها اندامی قابل انعطاف داشتند و با هاگ تولید مثل می کرده‌اند، در چهارمین دوره دوونین اولین دوزیستان و اولین درختان از نهانزادان آوندی که با دانه تولید مثل می کرده‌اند ظاهر شدند، در پنجمین دوره یعنی کربونیفر انواع گیاهان خشکی زی گسترش یافتند، گرمی هوا موجب توسعه جنگلهای انبوه نهانزادان آوندی شد که بخش وسیعی از نیمکره شمالی را فرا گرفته بود در دریاهای دوره کربونیفر گروهی ازبی مهرگان به نام بازوپایان زندگی می‌کردند که دارای دو صدف بالایی و پایینی بودند از مهمترین بازوپایان اسپیریفر را می‌توان نام برد.

دراین دوره اولین خزنده شبیه سوسمارها ظاهر شدند، این خزنده‌ها بر خلاف دوزیستان قادر به تخم گذاری در خشکی بودند، در ششمین دوره یعنی پرمین خزنده‌ها زیاد شدند و برخی از انواع جانداران گذشته منقرض شدند.

دوران میانه‌زیستی

دوران میانه‌زیستی (مزوزوئیک) از ۲۲۵ میلیون سال تا ۶۵ میلیون سال پیش را شامل می‌شود. تغییرات شدید سطح زمین در این دوره به وقوع پیوسته است. قاره بزرگ پانجه‌آ به چند قاره کوچکتر تقسیم شد و در آنها رشته‌کوههایی بوجود آمد. این دوران به علت گسترش و فراوانی خزندگان به دوران خزندگان نیز معروف است، آب و هوای این دوران گرم بوده و به سه دوره تریاس، ژوراسیک و کرتاسه تقسیم شده است.

دوران تریاس

در دوره تریاس دایناسورها، پرندگان ابتدایی و پستانداران کوچک گسترش یافتند. از مهمترین بی مهرگان دوران میانه‌زیستی آمونیتها هستند. در دوران کرتاسه گیاهان گلدار، درختان میوه و برگ ریزان ظاهر شدند.

دوران نوزیستی

دوران نوزیستی که از ۶۵ میلیون سال قبل شروع شده است به دو دوره ترشیاری و کواترنری تقسیم می‌شود که دوره نئوژن یا کواترنر از حدود ۲ میلیون سال قبل شروع شده و هنوز نیز ادامه دارد. فعالیت تکنونیکی (زمین ساختی) در این دوران افزایش یافت که نتیجه آن بوجود آمدن رشته کوههایی مانند هیمالیا، البرز، زاگرس و آلپ بود. مهمترین حادثه این دوران گسترش و تنوع پستانداران است که به این علت این دوران را دوره پستانداران لقب داده‌اند. نومولیت‌ها که نوعی از آغازیان و از گروه روزنداران بوده‌اند از فسیل‌های راهنمای مهم اوایل دوران نوزیستی محسوب می‌شوند. دوره کوارتنر با ظهور یخبندان عظیم در سطح کره زمین مشخص می‌شود که باعث تغییرات شدید آب و هوایی و انقراض بعضی از جانوران و ظهور انواع دیگر شده است در این دوره است که انسان پا به عرصه وجود می‌گذارد و گیاهان و جانوران امروزی پدیدار می‌شوند.

تولد زمین

حدود ۱۰ میلیارد سال پیش، ستاره که از هیدروژن اولیه زاده شده بود منفجر گردید و بقایای اتم‌های هیدروژن و هلیم و سایر عناصر سنگین آن ستاره در فضا آزاد شد. پنج میلیارد سال بعد خورشید و بیش از یکصد تریلیون اجرام کوچک و بزرگ آسمانی متشکل از مواد مختلف گازی، جامد و یخ در مدارهای مختلف به دور خورشید به گردش درآمده‌اند و تدریجا نه سیاره به طور مستقل (در اثر افزایش گرانش و وزن و حجم) در منظومه خورشیدی شامل عطارد، زهره، زمین، مریخ، مشتری، زحل، سیاره اورانوس، نپتون و پلوتون و قمرهای آنها به وجود آمدند.

حرارت کره زمین پس از تولد، به تدریج رو به کاهش نهاد و جو زمین به حد و نقطه بحرانی رسید که دیگر نتوانست بر تراکم خود بیافزاید و ابرها بجای ضخیمتر شدن، رطوبت خود را به صورت باران بر زمین سرازیر نمودند. بارندگی‌ها تا میلیونها سال ادامه یافت تا سرانجام نواحی ژرف و عمیق زمین را پر کرد که به آسانی در آب حل می‌شود، در آب دریاها حل گردید و موجب تشکیل رسوبات آهکی گردید و بدین ترتیب بطور مداوم دی اکسید کربن از جو زمین به اقیانوس منتقل گردید.

شاخه‌های زمین‌شناسی

زمین‌شناسی به شاخه‌های زیر تقسیم می‌شود:

• سنگ‌شناسی: که به مطالعهٔ سنگ‌ها و منشأ آنها می‌پردازد
• چینه‌شناسی: مطالعهٔ تاریخ کره زمین
  
• دیرین‌شناسی: مطالعهٔ زندگی گذشته
• کانی‌شناسی: مطالعهٔ کانی‌ها و منشأ آنها
• زمین‌شناسی فیزیکی: که فرایندهای بیرونی و درونیِ زمین و اثرات آنها در ایجاد شکل‌ها و ساختمان‌های زمین را مطالعه می‌کند
• زمین‌شناسی اقتصادی: که منابع معدنی زمین را مورد مطالعه و بررسی قرار می‌دهد
• زمین‌شناسی ژئوفیزیکی: مطالعهٔ زمین‌لرزه‌ها و منشأ و چگونگی پیدایش و رفتار آنها
• زمین‌شناسی زیست‌محیطی و زمین‌پزشکی: مطالعهٔ محیط‌زیست و تأثیرات انواع آلودگی زمین‌زاد و انسان‌زاد بر آن. این شاخه‌ها خود نیز به زیرشاخه‌هایی تقسیم می‌شود
• زمین‌شناسی نفت: به بررسی تولید و چگونگی تشکیل هیدرات‌های کربن (نفت و گاز) می‌پردازد و همچنین نحوهٔ بهینه و اقتصادی استخراج آنها از اعماق لایه‌های زمین با استفاده از دستگاه‌های حفاری.

مطلب آزمایشی

زمین‌شناسی دانشی است که ماهیت سیّارهٔ زمین و تاریخ آن و ساختمان پوستهٔ آن و اجزای درون آن و انواع سنگ‌ها و سنگواره‌ها را بررسی می‌کند. این علم دربارهٔ موادّ سازندهٔ زمین، نیروهای مؤثر بر مواد مزبور، برآیندهای آن نیروها، پراکندگی سنگ های پوستهٔ سیاره، سرگذشت آن و همچنین گیاهان و جانوران که در دوره‌های گوناگون زمین‌شناسی وجود داشته‌اند گفتگو می‌کند. به عبارت دیگر، زمین‌شناسی  علم مطالعه  سیاره  زمین  است.